Σάββατο 11 Φεβρουαρίου 2012

Παιδικό παράπονο σε πάπυρο του 2ου αιώνα μ.Χ.

Ένα παραπονεμένο αγόρι γράφει στον πατέρα του. Στιγμιότυπο από την καθημερινή, την οικογενειακή ζωή, ένα γράμμα που στέλνει ένα παιδί στον πατέρα του, γράμμα γεμάτο παράπονο. Βλέπετε, φαίνεται πως ο πατέρας είχε τάξει στον γιο να τον πάρει μαζί του ταξίδι στην πρωτεύουσα, αλλά τελικά έφυγε μόνος του και άφησε τον πιτσιρικά στο χωριό μαζί με τη μαμά. Κι ο μικρός, όλο καημό...


...για το ματαιωμένο όνειρο, γράφει στον πατέρα του ένα θυμωμένο γράμμα, με κάμποσα λαθάκια -απ’ τη βιασύνη τάχα ή απ’ το παράπονο; Ή μήπως για τις μουτζαλιές φταίνε τα παιδικά δάκρυα που ύγραναν το χαρτί;

Αυτή την τελευταία εικασία μπορούμε να την απορρίψουμε• ο νεαρός δεν έγραφε σε χαρτί. Βλέπετε, παρέλειψα να διευκρινίσω ότι η μικρή αυτή οικογενειακή σκηνή δεν είναι τωρινή, δεν συνέβη στα χρόνια μας, ούτε τον προηγούμενο αιώνα, ούτε στο νεοελληνικό κράτος• το γράμμα που θα διαβάσουμε έχει ηλικία σχεδόν δυο χιλιάδες χρόνια -και βέβαια, γράφτηκε όχι σε χαρτί παρά σε πάπυρο• να το δούμε:
Θέων Θέωνι τω πατρί χαίρειν.
Καλώς εποίησες• ουκ απένηχές με μετ’ εσού εις πόλιν.
ή ου θέλις απενεκκείν μετ’ εσού εις Αλεξανδρίαν, ου μη γράψω σε
επιστολήν ούτε λαλώ σε ούτε υιγένω σε είτα.
Αν δε έλθης εις Αλεξανδρίαν, ου μη λάβω χείραν παρά σου ούτε πάλι χαίρω
σε λυπόν. Αμ μη θέλης απενέκαι με, ταύτα γείνετε.
Και η μήτηρ μου είπε Αρχελάω, ότι αναστατοί με• άρρον αυτόν.
Καλώς δε εποίησες• δώρα μοι έπεμψες μεγάλα, αράκια. Πεπλάνηκαν ημάς εκεί
τη ημέρα ιβ’, ότι έπλευσες. Λυπόν πέμψον είς με, παρακαλώ σε. Αμ μη πέμψης, ου μη φάγω, ου μη πείνω. Ταύτα.
Ερώσθε σε εύχομαι.
Τύβι ιη’
(στην πίσω όψη του παπύρου γράφει: )
Απόδος Θέωνι από Θεωνάτος υιώ

Το γράμμα το γράφει γύρω στον 2ο-3ο αιώνα μ.Χ. ένα νεαρό αγόρι από κάποιο αιγυπτιακό χωριό -και ο πάπυρος, διατηρημένος χάρη στις ιδανικές καιρικές συνθήκες της Αιγύπτου βρέθηκε στην αρχαία Οξύρρυγχο και εκδόθηκε το 1898. Είναι ο πάπυρος αριθ. 119 της πρώτης σειράς παπύρων.
Βέβαια, ο νεαρός δεν έγραφε έτσι ακριβώς• χρησιμοποιούσε μεγαλογράμματη γραφή, χωρίς τόνους (και χωρίς ψιλοδασείες και άλλα αλεξανδρινά σκουληκάκια, τα οποία, όπως προσπαθούν να κρύψουν οι πολυτονιάτες, γενικεύτηκαν μετά τον 8ο αιώνα). Στο Διαδίκτυο βρίσκει κανείς σχεδόν τα πάντα, οπότε βρήκα και φωτογραφία του παπύρου.

Το κείμενο έχει πολύ ενδιαφέρον για την ιστορία της γλώσσας -βλέπουμε ότι είχε αναπτυχθεί η ελληνιστική κοινή, παρατηρούμε πολλές αποκλίσεις από τη γραμματική της αττικής διαλέκτου και πολλές προσπάθειες φωνητικής ορθογραφίας, ενώ κάποιες εκφράσεις (π.χ. παρακαλώ σε) ακούγονται σαν σημερινά ελληνικά.
Παρόλο που είναι αρκετά γνωστό κείμενο και το βρίσκει κανείς σε αρκετά βιβλία για την ιστορία της ελληνικής γλώσσας, δεν έχω βρει πουθενά καμιά μετάφρασή του σε νέα ελληνικά, ενώ το έχω βρει μεταφρασμένο σε κάμποσες άλλες γλώσσες, οπότε δοκιμάζω εγώ -και δέχομαι ευχαρίστως διορθώσεις.
Ο Θέων χαιρετά τον πατέρα του τον Θέωνα
Καλά τα κατάφερες! Δεν με πήρες μαζί σου στην πόλη• αν δεν με πάρεις μαζί σου στην Αλεξάνδρεια, δεν θα σου γράψω γράμμα ούτε θα σου μιλήσω, ούτε θα ευχηθώ στην υγειά σου. Αν πας στην Αλεξάνδρεια, δεν θα σου ξαναπιάσω το χέρι ούτε θα σε χαιρετήσω ποτέ πια. Αν δεν με πάρεις μαζί σου, αυτά θα γίνουν.
Και η μαμά είπε στον Αρχέλαο «Θα με τρελάνει αυτό το παιδί, πάρ’ τον από εδώ». Καλά τα κατάφερες! Ωραία δώρα μου έστειλες, αράκια. Μας ξεγέλασαν εκείνη τη μέρα, στις 12 του μήνα, ότι είχες φύγει. Λοιπόν, στείλε να με πάρουν, σε παρακαλώ. Αν δεν στείλεις να με πάρουν, δεν θα φάω, δεν θα πιω. Αυτά.
Σου εύχομαι να είσαι καλά.
18 του μήνα Τύβι
Να δοθεί στον Θέωνα από τον Θεωνάκο τον γιο του.

Το κείμενο έχει πάμπολλα σημεία με γλωσσικό ενδιαφέρον. Επισημαίνω μερικά.
* Καλώς εποίησες -ειρωνικό, σύμφωνα με τη γνώμη όλων των μελετητών• θα μπορούσαμε να το αποδώσουμε και Μπράβο σου, αλλά χωρίς τον επιτονισμό του προφορικού λόγου δεν φαίνεται η ειρωνεία. Ίσως «μπράβο σου μπαμπά». Ή ακόμα και Καλά σου! (ή δεν το λέμε πια αυτό; )
* εποίησες και όχι εποίησας που είναι στην κλασική αττική διάλεκτο.
* απένηχες, απενεκκείν, απενέκαι: απήνεγκες ήθελε να γράψει, ή ίσως πήρε το χ από το απενήνοχες.
* ή ου θέλις = ει ου θέλεις (αν δεν θέλεις)
* υιγένω = υγιαίνω, αλλά με τη σημασία «σου εύχομαι να είσαι καλά», τύπος ασυνήθιστος.
* λυπόν = λοιπόν
* αμ μη = αν μη (έτσι θα το πρόφερνε)
* αράκια• δεν έχω βρει εξήγηση τι να είναι τα αράκια, αν δεν είναι μπιζέλια δηλαδή -υποθέτω πάντως ότι ο Θεωνάκος δεν βρήκε του γούστου του τα δώρα.
* πείνω = πίνω, αλλά με μελλοντική σημασία
* Τύβι είναι αιγυπτιακός μήνας, περίπου τον Γενάρη του ημερολογίου μας.
* υιώ -κανονικά θέλει γενική: υιού.

Για τον Πάπυρο 119 που μόλις είδαμε υπάρχει και ειδικό άρθρο στην αγγλική Βικιπαίδεια. Ταυτόχρονα, στον μαγικό κόσμο του Διαδικτύου έχει ξεκινήσει εδώ και λίγο (νομίζω) καιρό ένα πολύ πρωτότυπο συλλογικό εγχείρημα. Το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης έχει βγάλει ονλάιν παπύρους της Οξυρύγχου και καλεί όποιον έχει όρεξη να επιχειρήσει να μεταγράψει το κείμενο, χωρίς βέβαια να ξέρουν οι περισσότεροι ελληνικά -στον ιστότοπο προσφέρονται και ταχύρρυθμα μαθήματα παλαιογραφίας.

http://sarantakos.wordpress.com

Δεν υπάρχουν σχόλια: