Του Σωτηρη Γεωργανα*
Το περιοδικό Fortune, προσπαθώντας το 1998 να εκτιμήσει τη συμβολή του Μάικλ Τζόρνταν στην οικονομία, κατέληξε σε έναν αριθμό περί τα 10 δισ. δολάρια. Η αξία του αθλητή για τη Nike και μόνο υπολογίστηκε στα 5 δισ. Οι συνολικές απολαβές του Αιρ Τζόρνταν ήταν αντίστοιχα στρατοσφαιρικές, μακριά από κάθε άλλο παίκτη της εποχής. Οσο καταπληκτικό θέαμα και να προσέφερε όμως ο Τζόρνταν, ήταν τόσο πιο πολύτιμος από τους συμπαίκτες του στους Μπουλς ή τους άλλους παίκτες του ΝΒΑ; Πιο πρόσφατα, ο Γιουσέιν Μπολτ έγινε ο πιο γρήγορος άνθρωπος στον κόσμο σε μικρές αποστάσεις. Η διαφορά του από τον επόμενο μπορεί να μετριέται στα δέκατα του δευτερολέπτου, αλλά η διαφορά φήμης είναι αβυσσαλέα....
Παρόμοια φαινόμενα υπεραπολαβών για υπεραστέρες υπάρχουν σε πολλές αγορές. Ο Τομ Κρουζ μπορεί να μην είναι ούτε 10 φορές πιο ελκυστικός ή ταλαντούχος από έναν μέσο αγγλόφωνο ηθοποιό, τα 75 εκατ. δολ. αμοιβής πέρυσι είναι τουλάχιστον 1.000 φορές περισσότερα από την αμοιβή του μέσου ηθοποιού. Εδώ και κάποιες δεκαετίες, το φαινόμενο των υπεραστέρων διευρύνεται εντυπωσιακά τόσο σε πλάτος όσο και σε βάθος. Συναντάμε υπεραστέρες σε όλο και περισσότερες αγορές αλλά και η δύναμή τους εντείνεται σε κάθε αγορά ξεχωριστά, εξαιτίας της τεχνολογικής επανάστασης και της πτώσης των εμποδίων στις διεθνείς συναλλαγές.
Από τη μια, η εργασία γίνεται όλο και πολυπλοκότερη. Σε πρωτόγονες αγροτικές κοινωνίες δεν υπάρχουν υπεραστέρες, ο καλύτερος αγρότης είναι ίσως λίγο πιο παραγωγικός από τον χειρότερο, επειδή δουλεύει την τσάπα λίγο πιο γρήγορα. Με το που αρχίζουν όμως οι άνθρωποι να χρησιμοποιούν πολύπλοκα μηχανήματα ή μεγάλο όγκο γνώσης στην εργασία τους, τα πράγματα αλλάζουν, οι διαφορές πολλαπλασιάζονται. Αν κοιτάξουμε την αγορά ηλεκτρονικών π.χ., η εταιρεία που παράγει τα δημοφιλέστερα προϊόντα (η Αpple σήμερα) δεν έχει απλά λίγο μεγαλύτερα κέρδη από την επόμενη, παίζει σε διαφορετικό πρωτάθλημα. Η διαφορά ποιότητας και λειτουργιών ενός iΡhone με ένα ανώνυμο κινητό είναι μάλλον μικρή, έστω 50%. Η διαφορά του περιθωρίου κέρδους όμως μπορεί να φτάνει και το 5.000% – καθόλου περίεργο που η Αpple είναι η εταιρεία με την υψηλότερη χρηματιστηριακή αξία στον πλανήτη! Το παράδειγμά της είναι ίσως το εντυπωσιακότερο, αλλά τεχνολογίες αστέρων γενικότερα έχουμε οπουδήποτε η απόδοση και η κερδοφορία ανεβαίνουν εκθετικά στην (εκλαμβανόμενη έστω) ποιότητα του προϊόντος ή του ανθρώπινου κεφαλαίου. Δηλαδή, χονδρικά, οποτεδήποτε ο καλύτερος στην αγορά παράγει/κερδίζει πολύ περισσότερο από τον επόμενο, αυτός με τη σειρά του κερδίζει από τον επόμενο κ.ο.κ. Ισχύει φυσικά σε αγορές εντάσεως έρευνας όπως των αυτοκινήτων και των φαρμάκων (ο δεύτερος που ανακάλυψε την ασπιρίνη δεν κέρδισε τίποτα, η Bayer έγινε κολοσσός), αλλά ισχύει και σε παλιομοδίτικους κλάδους, όπως στις νομικές υπηρεσίες (ο πρώτος τη τάξει δικηγόρος βγάζει πολύ περισσότερο από τον μέσο, με μικρότερο κόπο!).
Οχι μόνο δουλεύουμε σε περιπλοκότερες εργασίες που επιβραβεύουν δυσανάλογα την πρωτιά, αλλά απευθυνόμαστε και σε μεγαλύτερες αγορές. Ο πλέον πολυστεφανωμένος Ολυμπιονίκης της αρχαιότητας, Μίλων ο Κροτωνιάτης, αποθεώθηκε από κάποιες χιλιάδες ανθρώπους στην Ολυμπία και έγινε γνωστός στον ελληνικό κόσμο των έστω 2 εκατομμυρίων ψυχών. Ο Τζόρνταν πουλούσε όμως παπούτσια με το όνομά του σε κάθε γηπεδάκι μπάσκετ από το Λος Αντζελες μέχρι την Κυψέλη. Τον Μπολτ τον επευφημούσαν άνθρωποι σε ολόκληρο τον πλανήτη, από το Πεκίνο μέχρι χωριά της Γκάνας. Το αποτέλεσμα της διεύρυνσης των αγορών είναι πάλι ότι εντείνονται οι ανισότητες σε επίπεδο ατόμων αλλά και επιχειρήσεων. Οι νικητές, χωρίς απαραίτητα να γίνονται καλύτεροι, έχουν όλο και περισσότερα προνόμια, οι δευτεροκλασάτοι δυσκολεύονται να επιβιώσουν. Την ώρα που ρωσικές αυτοκινητοβιομηχανίες καταρρέουν και η κάποτε γιγαντιαία Chrysler καταφεύγει παραπαίοντας στην αγκαλιά της αδύναμης FIAT, BMW και Mercedes γίνονται το καταναλωτικό όνειρο 2,5 δισ. Κινέζων και Ινδών και το εξαργυρώνουν με κέρδη ρεκόρ. Το ευρωπαϊκό σινεμά εξαφανίζεται με λίγες εξαιρέσεις, οι ταινίες του Χόλιγουντ μεταφράζονται σε 150 γλώσσες.
Δύο διδάγματα προκύπτουν. Από τη μια, ειδικά στον δυτικό κόσμο, πρέπει να αναζητήσουμε σε κάθε επίπεδο (ατόμου, επιχείρησης, χώρας) σε τι είμαστε καλοί και να το κάνουμε ακόμα καλύτερα. Η μετριότητα δεν αποδίδει – η Σαντορίνη θησαυρίζει (παρομοίως η Gucci, η BMW κ.λπ.). Από την άλλη, αυτοί που δρέπουν ήδη τις οικονομίες αστέρων πρέπει να θυμούνται ότι ακόμα και αν δίκαια βρέθηκαν στην κορυφή των επαγγελμάτων τους, απολαμβάνουν ιστορικά πρωτοφανή και αδικαιολόγητα υψηλά προνόμια σε αυτή τη θέση. Σε μια ελεύθερη οικονομία θεωρείται επιθυμητό οι άνθρωποι να απολαμβάνουν τον καρπό του κόπου τους. Η υπερπαραγωγικότητα των αστέρων όμως οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην τύχη, όχι στον κόπο. Ο Ζεράρ Ντεπαρντιέ ή οποιοσδήποτε αθλητικός υπεραστέρας, που δεν κατάφερε να τελειώσει το λύκειο αλλά εισπράττει εκατομμύρια, δεν είναι τόσο πιο ταλαντούχος ή χρήσιμος από τους συναδέλφους του, απλά έχει την τύχη να βρίσκεται σε μια αγορά που επιβραβεύει δυσανάλογα την πρωτιά. Η πατρίδα, αν όχι ο πλανήτης, έχει δικαίωμα να τους ζητάει να δώσουν κάτι πίσω. Αν και συχνά κυριαρχεί ο λαϊκισμός στις κραυγές για υψηλότερη φορολογία, σε αγορές με τεχνολογίες αστέρων ασυνήθιστα φορολογικά βάρη πιθανώς δικαιολογούνται. Οποτεδήποτε ισχύει αυτό, τα έθνη θα ήταν έξυπνο -αν και σίγουρα πρακτικά δύσκολο- να συνασπιστούν ενάντια στους υπεραστέρες που δεν κατανοούν πόσο τυχεροί είναι που βρέθηκαν σε αυτή τη θέση αυτή την εποχή. Αλλωστε, λίγα πράγματα είναι πιο ενοχλητικά από έναν υπερεγωκεντρικό αγνώμονα υπεραστέρα.
* Διδάσκει Εφαρμοσμένη Θεωρία Παιγνίου στο University of London-Royal Holloway
kathimerini.gr
Το περιοδικό Fortune, προσπαθώντας το 1998 να εκτιμήσει τη συμβολή του Μάικλ Τζόρνταν στην οικονομία, κατέληξε σε έναν αριθμό περί τα 10 δισ. δολάρια. Η αξία του αθλητή για τη Nike και μόνο υπολογίστηκε στα 5 δισ. Οι συνολικές απολαβές του Αιρ Τζόρνταν ήταν αντίστοιχα στρατοσφαιρικές, μακριά από κάθε άλλο παίκτη της εποχής. Οσο καταπληκτικό θέαμα και να προσέφερε όμως ο Τζόρνταν, ήταν τόσο πιο πολύτιμος από τους συμπαίκτες του στους Μπουλς ή τους άλλους παίκτες του ΝΒΑ; Πιο πρόσφατα, ο Γιουσέιν Μπολτ έγινε ο πιο γρήγορος άνθρωπος στον κόσμο σε μικρές αποστάσεις. Η διαφορά του από τον επόμενο μπορεί να μετριέται στα δέκατα του δευτερολέπτου, αλλά η διαφορά φήμης είναι αβυσσαλέα....
 |
| Διαφορα λιγων μετρων στο σταδιο, πολλων εκατομμυριων στην τσεπη |
Από τη μια, η εργασία γίνεται όλο και πολυπλοκότερη. Σε πρωτόγονες αγροτικές κοινωνίες δεν υπάρχουν υπεραστέρες, ο καλύτερος αγρότης είναι ίσως λίγο πιο παραγωγικός από τον χειρότερο, επειδή δουλεύει την τσάπα λίγο πιο γρήγορα. Με το που αρχίζουν όμως οι άνθρωποι να χρησιμοποιούν πολύπλοκα μηχανήματα ή μεγάλο όγκο γνώσης στην εργασία τους, τα πράγματα αλλάζουν, οι διαφορές πολλαπλασιάζονται. Αν κοιτάξουμε την αγορά ηλεκτρονικών π.χ., η εταιρεία που παράγει τα δημοφιλέστερα προϊόντα (η Αpple σήμερα) δεν έχει απλά λίγο μεγαλύτερα κέρδη από την επόμενη, παίζει σε διαφορετικό πρωτάθλημα. Η διαφορά ποιότητας και λειτουργιών ενός iΡhone με ένα ανώνυμο κινητό είναι μάλλον μικρή, έστω 50%. Η διαφορά του περιθωρίου κέρδους όμως μπορεί να φτάνει και το 5.000% – καθόλου περίεργο που η Αpple είναι η εταιρεία με την υψηλότερη χρηματιστηριακή αξία στον πλανήτη! Το παράδειγμά της είναι ίσως το εντυπωσιακότερο, αλλά τεχνολογίες αστέρων γενικότερα έχουμε οπουδήποτε η απόδοση και η κερδοφορία ανεβαίνουν εκθετικά στην (εκλαμβανόμενη έστω) ποιότητα του προϊόντος ή του ανθρώπινου κεφαλαίου. Δηλαδή, χονδρικά, οποτεδήποτε ο καλύτερος στην αγορά παράγει/κερδίζει πολύ περισσότερο από τον επόμενο, αυτός με τη σειρά του κερδίζει από τον επόμενο κ.ο.κ. Ισχύει φυσικά σε αγορές εντάσεως έρευνας όπως των αυτοκινήτων και των φαρμάκων (ο δεύτερος που ανακάλυψε την ασπιρίνη δεν κέρδισε τίποτα, η Bayer έγινε κολοσσός), αλλά ισχύει και σε παλιομοδίτικους κλάδους, όπως στις νομικές υπηρεσίες (ο πρώτος τη τάξει δικηγόρος βγάζει πολύ περισσότερο από τον μέσο, με μικρότερο κόπο!).
Οχι μόνο δουλεύουμε σε περιπλοκότερες εργασίες που επιβραβεύουν δυσανάλογα την πρωτιά, αλλά απευθυνόμαστε και σε μεγαλύτερες αγορές. Ο πλέον πολυστεφανωμένος Ολυμπιονίκης της αρχαιότητας, Μίλων ο Κροτωνιάτης, αποθεώθηκε από κάποιες χιλιάδες ανθρώπους στην Ολυμπία και έγινε γνωστός στον ελληνικό κόσμο των έστω 2 εκατομμυρίων ψυχών. Ο Τζόρνταν πουλούσε όμως παπούτσια με το όνομά του σε κάθε γηπεδάκι μπάσκετ από το Λος Αντζελες μέχρι την Κυψέλη. Τον Μπολτ τον επευφημούσαν άνθρωποι σε ολόκληρο τον πλανήτη, από το Πεκίνο μέχρι χωριά της Γκάνας. Το αποτέλεσμα της διεύρυνσης των αγορών είναι πάλι ότι εντείνονται οι ανισότητες σε επίπεδο ατόμων αλλά και επιχειρήσεων. Οι νικητές, χωρίς απαραίτητα να γίνονται καλύτεροι, έχουν όλο και περισσότερα προνόμια, οι δευτεροκλασάτοι δυσκολεύονται να επιβιώσουν. Την ώρα που ρωσικές αυτοκινητοβιομηχανίες καταρρέουν και η κάποτε γιγαντιαία Chrysler καταφεύγει παραπαίοντας στην αγκαλιά της αδύναμης FIAT, BMW και Mercedes γίνονται το καταναλωτικό όνειρο 2,5 δισ. Κινέζων και Ινδών και το εξαργυρώνουν με κέρδη ρεκόρ. Το ευρωπαϊκό σινεμά εξαφανίζεται με λίγες εξαιρέσεις, οι ταινίες του Χόλιγουντ μεταφράζονται σε 150 γλώσσες.
Δύο διδάγματα προκύπτουν. Από τη μια, ειδικά στον δυτικό κόσμο, πρέπει να αναζητήσουμε σε κάθε επίπεδο (ατόμου, επιχείρησης, χώρας) σε τι είμαστε καλοί και να το κάνουμε ακόμα καλύτερα. Η μετριότητα δεν αποδίδει – η Σαντορίνη θησαυρίζει (παρομοίως η Gucci, η BMW κ.λπ.). Από την άλλη, αυτοί που δρέπουν ήδη τις οικονομίες αστέρων πρέπει να θυμούνται ότι ακόμα και αν δίκαια βρέθηκαν στην κορυφή των επαγγελμάτων τους, απολαμβάνουν ιστορικά πρωτοφανή και αδικαιολόγητα υψηλά προνόμια σε αυτή τη θέση. Σε μια ελεύθερη οικονομία θεωρείται επιθυμητό οι άνθρωποι να απολαμβάνουν τον καρπό του κόπου τους. Η υπερπαραγωγικότητα των αστέρων όμως οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην τύχη, όχι στον κόπο. Ο Ζεράρ Ντεπαρντιέ ή οποιοσδήποτε αθλητικός υπεραστέρας, που δεν κατάφερε να τελειώσει το λύκειο αλλά εισπράττει εκατομμύρια, δεν είναι τόσο πιο ταλαντούχος ή χρήσιμος από τους συναδέλφους του, απλά έχει την τύχη να βρίσκεται σε μια αγορά που επιβραβεύει δυσανάλογα την πρωτιά. Η πατρίδα, αν όχι ο πλανήτης, έχει δικαίωμα να τους ζητάει να δώσουν κάτι πίσω. Αν και συχνά κυριαρχεί ο λαϊκισμός στις κραυγές για υψηλότερη φορολογία, σε αγορές με τεχνολογίες αστέρων ασυνήθιστα φορολογικά βάρη πιθανώς δικαιολογούνται. Οποτεδήποτε ισχύει αυτό, τα έθνη θα ήταν έξυπνο -αν και σίγουρα πρακτικά δύσκολο- να συνασπιστούν ενάντια στους υπεραστέρες που δεν κατανοούν πόσο τυχεροί είναι που βρέθηκαν σε αυτή τη θέση αυτή την εποχή. Αλλωστε, λίγα πράγματα είναι πιο ενοχλητικά από έναν υπερεγωκεντρικό αγνώμονα υπεραστέρα.
* Διδάσκει Εφαρμοσμένη Θεωρία Παιγνίου στο University of London-Royal Holloway
kathimerini.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου